बंगालचे साम्राज्य

मौर्य राजवंश

चंद्रगुप्त मौर्य यांनी ईशान्य, तामिळ आणि कलिंग वगळता सर्व भारतीय प्रांत एकत्र केले होते. त्याचे साम्राज्य बंगालपासून बलुचिस्तानपर्यंत पसरले होते. त्याच्या कारकिर्दीत, बंगाल खूप श्रीमंत होता आणि त्याने जलवाहतूक अधिक भक्कम केली होती.

गौडा साम्राज्य

मौर्य साम्राज्यानंतर, गुप्त, कानवस, शुंग आणि महामेघवाहन यासारखी इतर राज्ये व राजवंश बंगालच्या गादीवर बसले.  राजा शशांकच्या कारकिर्दीतच बंगालची आणखीनच भरभराट झाली. बंगालची वास्तुकला आणि दिनदर्शिका विकसित करणारा शशांक एक उत्तम राज्यकर्ता होता. बौद्ध समुदायांवर अत्याचार करणे आणि त्यांना बंगालच्या बाहेर घालवून देण्याकरिता तो बदनाम आहे. शशांकची राजधानी कर्णसुवर्ण आता मुर्शिदाबाद म्हणून ओळखली जात आहे.

मल्ल साम्राज्य

आधुनिक काळातल्या पश्चिम बंगालमधील बांकुरा हा पश्चिम जिल्हा, एकेकाळी मल्लभूम म्हणून ओळखले जायचे. मल्लांची भूमी. त्यांची राजधानी बिष्णुपूर होती. मल्ल राजांनी बंगालच्या पश्चिम प्रांतांवर सातव्या शतकापासून राज्य केले आणि त्यांचा वंश आजपर्यंत बंगालमध्ये राहत आला आहे. त्यांचा शेवटचा राजा कालीपाडा सिंह ठाकूर मध्ये मल्लभूमचा राजा बनला आणि त्यांच्या मृत्यूपर्यंत राज्य केले. तेथे असंख्य टेराकोटा मंदिरे बांधण्यासाठी ते ओळखले जातात.

पाल साम्राज्य

बंगालचा सुवर्णकाळ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या पाल साम्राज्याने बंगालची संस्कृती आणि राजकारणाचे स्तर उंचावले होते. बौद्ध तत्वज्ञानाचे अनुयायी, पाल राजांनी शास्त्रीय भारतीय तत्वज्ञान, साहित्य, चित्रकला आणि शिल्पकला अभ्यासाला प्रोत्साहन दिले. याच काळात बंगाली भाषा पूर्णपणे तयार झाली. महाकाव्ये आणि गाथा हे 'मंगलकाव्य' म्हणून लिहिले गेले. पाल साम्राज्य त्यांच्या युद्ध हत्तीच्या, घोडदळाच्या आणि बलवान नौदलाच्या ताफ्यासाठीही परिचित होते.

सेन साम्राज्य

सेन राजवंशाचा संस्थापक सामंत सेना होता. त्याच्या नंतर हेमंत सेन आला. ज्याने सत्ता ताब्यात घेतली आणि स्वत: ला राजा घोषित केले. त्याचा वारसदार विजय सेनने साधारण साठ वर्ष राज्य केले. त्याने सेन साम्राज्याचा पाया घालण्यास मदत केली आणि असामान्यपणे दीर्घकाळ राज्य केले. बल्लाल सेनने गौर जिंकला, बंगालच्या त्रिभुजप्रदेशाचा शासक बनला आणि नबाद्वीपला राजधानीहि बनविली. बल्लाल सेनने रमादेवीशी म्हणजेच पश्चिम चालुक्य साम्राज्याच्या राजकुमारीशी लग्न केले. ज्यावरून असे दिसते की सेनच्या राज्यकर्त्यांनी दक्षिण भारताशी जवळचा सामाजिक संपर्क कायम ठेवला. बल्लाल सेननंतर, लक्ष्मण सेनने बंगालवर जवळजवळ वीस वर्षे राज्य केले. सेन साम्राज्याचा विस्तार आसाम, ओडिशा, बिहार आणि कदाचित वाराणसीपर्यंतही केला. तुर्किक सेनापती बख्तियार खलजीने नबाद्वीपवर हल्ला केला. पूर्व बंगाल सेनच्या ताब्यात असला तरी खलजीने लक्ष्मण सेनचा पराभव केला आणि वायव्य बंगाल ताब्यात घेतला.