श्रमणारी लक्ष्मी 6

“तुम्ही तुमचे पैसे आणता मागून ? नारायणरावांकडे तुमची किती रक्कम आहे ?” लक्ष्मी दिराला म्हणाली.

“मी उद्या मुंबईला जातो. मला हवेत ते पैसे. त्यातले देऊन मी काय करु ?” हरी म्हणाला.

“शेताच्या मालकाला देऊ .”

“मी मुंबईला कसा जाऊ ? या गावात राहणे नको. मी नि माझे नशीब. कधी काही मिळाले तर तुम्हाला पाठवीन. नारायणरावांकडे पंचवीसतीस रुपये असतील ; त्यातून किती देणार? मला काय उरणार ?”

लक्ष्मी बोलली नाही. एके दिवशी हरी मुंबईला जातो सांगून निघून गेला.

त्या दिवशी वहिनीचे अधिक होते. आम्ही सारे दुःखी होतो. सायंकाळची वेळ. मी तुळशीच्या अंगणात उभा होतो आणि लक्ष्मी मजकडे आली.

“झाले ना काम ? जो हो.” वहिनी उद्या असेल की नाही, देव जाणे. माझ्या डोळ्यांत पाणी आले. लक्ष्मी बोलली नाही. तिचेही डोळे भरुन आले.

“सुधा लहान” एवढे लक्ष्मी म्हणाली. परंतु ती जाईना. तिला का काही हवे होते ?

“लक्ष्मी, का घुटमळतेस ?”

“तुम्ही मला वीस रुपये द्या. शेताच्या मालकाला द्यायला हवेत. नाही तर शेत काढून घेईन म्हणतो. आम्ही कुठे जाऊ ? तीन पोरे. ते पायाने पांगळे. मी दिवसभर राबते. लहान पोरेही काम करतात. कसे दिवस काढायचे ? भात झो़डले. दाणाही फार मला झाला नाही. तुम्ही दुःखात आहात. सांजच्या वेळेस मागू नये. परंतु काय करु ?”

मी वीस रुपये तिला आणून दिले.

“पुढे देईन कधी तरी.” ती म्हणाली.

“परत नकोत. तू वहिनीची सेवा केली आहेस. तिची का पैशात किंमत करायची ? जा घरी. पोरे वाट बघत असतील !”